Wyszukaj
Zmień rozmiar czcionki
Wersje kontrastowe
Język
en
Instytut Socjologii powstał w 1994 roku. Wcześniej socjologowie byli zatrudnieni głównie w Instytucie Pedagogiki Społecznej Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. T. Kotarbińskiego i w Instytucie Zarządzania Politechniki Zielonogórskiej (wcześniej Wyższej Szkoły Inżynierskiej). Na Wydziale Nauk Pedagogicznych Wyższej Szkoły Pedagogicznej funkcjonował Zakład Socjologii Wychowania, którym na przełomie lat 80. i 90. ubiegłego wieku kierował prof. dr hab. Ryszard Borowicz. Działał też Zakład Socjologii, w latach 90. kierowany przez dr hab. Franciszka Pastwę. Przedmioty socjologiczne wykładane były wówczas studentom kierunków pedagogicznych.
Inicjatorem zorganizowania studiów z zakresu socjologii był Rektor WSP prof. dr hab. Jerzy Baksalary. Misję organizowania samodzielnego Instytutu Socjologii powierzono prof. dr hab. Ryszardowi Dyoniziakowi (zm. 2009 r.). On również został jego pierwszym Dyrektorem. Funkcję Zastępcy objął dr hab. Franciszek Pastwa. Pierwsi studenci socjologii w Zielonej Górze (46 osób) rozpoczęli naukę 1 października 1994 roku. Były to pięcioletnie studia dzienne z dwiema specjalnościami: socjologia społeczności terytorialnych oraz socjologia instytucji. W Instytucie zatrudnionych było wówczas 8 osób. Ich badania koncentrowały się wokół problemów socjologii wychowania i rodziny, współczesnych problemów struktury społecznej, perspektyw zawodowych młodzieży oraz wybranych zagadnień socjologii kultury.
Od 1994 roku w Instytucie pracowało lub było z nim związanych wiele osób. Każda z nich przyczyniła się do niepowtarzalnego charakteru tego miejsca. Instytut bowiem stał się „miejscem” dla związanych z nim badaczy, studentów i pracowników administracyjnych. W początkowej fazie istnienia instytutu wyróżnić trzeba rolę: prof. dr. hab. Edwarda Hajduka, prof. dr. hab. Leszka Gołdyki (w okresie 1996-2004 dyrektora IS) , prof. nadzw., dr hab. Danuty Markowskiej (zm. 2015 r.), prof. dr hab. Janiny Stankiewicz i dr. Andrzeja Czarkowskiego. Z pracowników, którzy nie należą do obecnego grona pracowników IS, poza wspomnianymi już powyżej osobami, nie można zapomnieć o takich postaciach jak: prof. dr hab. Tadeusz Alek-Kowalski (kierownik Zakładu Socjologii Wiedzy w latach 1997-2001), dr hab. Irena Machaj (przez trzy lata sprawowała funkcję zastępcy dyrektora d.s. naukowych, w latach 1994-2004 kierownika Zakładu Zbiorowości Terytorialnych), dr hab. Anna Wachowiak (pracownik Instytutu Socjologii w latach 1998-2009; pełniła funkcję kierownika Zakładu Socjologii Wychowania i Rodziny), dr hab. Renata Suchocka (w latach 2000-2003 kierowała Zakładem Socjologii Ogólnej), dr hab. Jan Sikora (w latach 2001-2004 kierownik Zakładu Socjologii Organizacji), dr hab. Zbigniew Rykiel (w latach 2004 – 2006 kierował Zakładem Socjologii Zbiorowości Terytorialnych), dr hab. Hans-Peter Mueller (w latach 2006-2014 pełnił funkcję kierownika Zakładu Socjologii Zbiorowości Terytorialnych), dr hab. Krystyna Janicka (w okresie 2004-2014 sprawował funkcję kierownika Zakładu Socjologii Ogólnej), prof. dr hab. Kazimierz M. Słomczyński (w okresie 2004-2010 kierował pracami Zakładu Metodologii Socjologii) oraz dr hab. Marta Zahorska-Bugaj, dr Jerzy Białas, dr Danuta Chmielewska-Banaszak, dr Mieczysław Juda, dr Szymon Krzyżaniak, dr hab. Jacek Kurzępa, dr Żywia Leszkowicz-Baczyńska, dr Bolesław Suchocki, dr Katarzyna Szafer, dr Barbara E. Zagórska, dr Mirosław Zdulski oraz dr Aleksandra Jawornicka-Nowosad, mgr Iwona Kaczmarek-Murzyniec, dr Dominika Motak, dr Anna Pigłowska-Jamrozowicz, mgr Agnieszka Szafrańska. Nie można pominąć mgr Janiny Lewandowskiej, prowadzącej w pierwszych latach sekretariat Instytutu. Od 1996 roku (do dzisiaj) sekretariatem naszego Instytutu zajmuje się mgr Agata Szymandera.
Ważną postacią w historii Instytutu był prof. dr hab. Władysław Kwaśniewicz. Od samego początku kształtowania się placówki był jej mentorem, doradcą i ambasadorem zielonogórskiego środowiska socjologicznego w różnych gremiach naukowych. Jako visiting profesor wygłaszał wykłady dla pracowników uczelni i studentów różnych kierunków w Zielonej Górze, prowadził zajęcia seminaryjne. Za swoja działalność na rzecz Instytutu uhonorowany został przez Rektora Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Zielonej Górze medalem im. T. Kotarbińskiego. Po Jego śmierci (2004 r.) syn Krzysztof Kwaśniewicz, spełniając wolę ojca, przekazał zbiory biblioteczne Profesora Bibliotece Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Niezwykle ważną rolę w rozwoju naszego Instytutu odegrali prof. Kazimierz M. Słomczyński i dr hab. Krystyna Janicka. Tych dwoje doświadczonych badaczy i wybitnych naukowców, o wypracowanej już pozycji w kraju i zagranicą, dołączyło do zespołu Instytutu w najbardziej krytycznym dla niego momencie. Przyczynili się oni nie tylko do jego przetrwania w „okresie niepewności”, ale także wprowadzili „nowego ducha” i ukazali nowe możliwości naukowego rozwoju wielu pracownikom Instytutu. Dzięki nim Instytut wypłynął na nowe wody i nabrał wiatru w żagle.
Podsumowując dwie pierwsze dekady działalności Instytutu Socjologii w Zielonej Górze można wyróżnić w jego historii pięć okresów: (1) pionierski: od Zakładu do Instytutu, (2) okres rozwoju i zmian kadrowych: w poszukiwaniu własnej tożsamości, (3) okres niepewności: kłopoty kadrowe i ich niespodziewany finał, (4) okres stabilizacji: koncentracja na tym co najważniejsze i (5) okres nowych perspektyw: nowe otwarcie.
Do najważniejszych punktów zwrotnych w historii zielonogórskiej socjologii należą w tym kontekście:
Ponad dwie dekady życia Instytutu to czas, kiedy wypracowywane były główne kierunki działalności naukowo-badawczej i przekształceń strukturalnych w poszukiwaniu tożsamości placówki, to czas rozwijania oferty dydaktycznej oraz dostosowywania jej do aktualnych wymogów i polityki państwa oraz oczekiwań edukacyjnych, ale też czas kształtowania się środowiska socjologicznego rozpoznawanego na mapie Polski.
Do najważniejszych rysów charakteryzujących działalność naukowo-badawczą Instytutu należy problematyka pogranicza, wynikająca po części z usytuowania ośrodka, bliskości granicy i sąsiadów zza Odry, a po części, z ulokowania go na terenach o przerwanej ciągłości życia osadniczego i zróżnicowania społeczno-kulturowego mieszkańców, wielości zbiorowości postmigracyjnych, ich kultur regionalnych i etnicznych. Z tym kierunkiem zainteresowań wiąże się cykl konferencji Transgraniczność w perspektywie socjologicznej. Pierwsza odbyła się w 1996 roku. Patronat nad nimi objęło dwóch wybitnych profesorów socjologii polskiej – prof. dr hab. Władysław Kwaśniewicz i prof. dr hab. Andrzej Kwilecki. Kolejne spotkania badaczy (odbywające się w cyklu dwuletnim) specjalizujących się w problematyce zjawisk zmian kulturowych, społeczno-ekonomicznych i instytucjonalnych na terenach przygranicznych, obszarach intensywnych kontaktów społecznych zachodzących ponad granicami, stały się wiodącym projektem i znakiem rozpoznawczym Instytutu. Do tej pory odbyło się dziewięć konferencji. We wrześniu 2017 roku zaplanowaliśmy X – jubileuszową edycję konferencji. Mając od samego początku ogólnopolski charakter, z czasem konferencje te coraz bardziej się umiędzynarodawiały, będąc płaszczyzną wymiany doświadczeń i wniosków naukowych z badań empirycznych i refleksji teoretycznych prowadzonych tak w Polsce jak i w różnych krajach Europy. Konferencje uzyskiwały dofinansowywanie ze środków publicznych, m. in. Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego i Polsko-Niemieckiej Fundacji na Rzecz Nauki. Poszczególne edycje były organizowane przez różne zespoły pracowników Instytutu. Już od pierwszej konferencji współorganizatorem całego przedsięwzięcia było Lubuskie Towarzystwo Naukowe, które do dnia dzisiejszego udziela cennego wsparcia temu projektowi.
Pokłosie konferencji stanowiła seria wydawnicza pod tym samym tytułem, na którą składają się setki rozpraw i analiz (zestawienie wszystkich publikacji z tej serii: Transgraniczność w perspektywie socjologicznej. Pogranicza i centra współczesnej Europy, red. Zielińska Maria, Trzop Beata, Seria Monograficzna, tom. IX, część 1: Aneks). Zarówno konferencje jak i seria wydawnicza zaowocowały innymi działaniami i projektami badawczymi ukierunkowanymi na problematykę transgraniczności.
Od 2009 roku Instytut jest współorganizatorem serii międzynarodowych konferencji Bukowińskie Spotkania Naukowe. W 2014 roku głównymi organizatorami konferencji były: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk i Instytut Socjologii Uniwersytetu Zielonogórskiego. Podobnie jak Transgraniczność… również ta seria jest związana z problematyką pogranicza. W tym wypadku przedmiotem zainteresowań jest dalekie pogranicze na terenie Ukrainy i Rumunii (z perspektywy Polskie dawne „Kresy Kresów”), terytorium, z którym w okresie międzywojennym Polska bezpośrednio graniczyła, a jego kulturę przywieźli do Polski powojenni migranci. Konferencja odbywa się w cyklu pięcioletnim i jest dobrze znana w środowisku badaczy fenomenu Bukowiny i wychodźców z tego regionu w Polsce i poza nią. Biorą w niej udział przedstawiciele różnych nauk humanistycznych i społecznych z Europy Środkowej (Niemcy, Polska, Rumunia, Słowacja, Węgry, Ukraina) oraz Stanów Zjednoczonych i Izraela. Jej owocem jest seria publikacji. Współwydawcą dwóch ostatnich tomów jest Uniwersytet Zielonogórski .
Instytut znany jest również jako organizator i współorganizator innych konferencji naukowych. Należą do nich: seria poświęcona problematyce socjologii wiedzy, konferencje Dyrektorów Instytutów Socjologii, konferencje sekcji Socjologii Młodzieży i Edukacji Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, cykl Zielonogórskie Spotkania z Demografią, cykl konferencji dotyczących ekonomii społecznej i rewitalizacji i inne. Warto wśród nich wyróżnić konferencję Paradoksy naszej wolności. Społeczeństwo polskie 25 lat po czerwcu 1989 (Zielona Góra 3-4 czerwca 2014 r.), objętą patronatem Prezydenta RP.
Do ważnych działań naukowych Instytutu zaliczyć należy też organizację seminariów, debat i wykładów, w których uczestniczyło wiele wybitnych postaci świata nauki, polityki, administracji samorządowej. Między innymi Instytut gościł Prof. Prof. Henryka Domańskiego, Kazimierza W. Frieske, Bohdana Jałowieckiego, Władysława Misiaka, Marka Okólskiego, Pawła Starostę, Antoniego Sułka, Jerzego Szackiego, Barbarę Szacką, Zbigniewa Tyszkę, Wielisławę Warzywodę-Kruszyńską, Marka Ziółkowski i innych. Pracownicy Instytutu angażują się w komentowanie i wyjaśnianie bieżących wydarzeń społecznych w Radio i na łamach prasy, są ekspertami w organizacjach rządowych i samorządowych, pełnią wiele ważnych funkcji społecznych działając na rzecz społeczności lokalnych.
Najważniejszym przedsięwzięciem o charakterze konferencyjnym, jaki został zorganizowany przez cały zespół pracowników Instytutu (i jednocześnie członków Polskiego Towarzystwa Socjologicznego), był XIII Ogólnopolski Zjazd Socjologiczny, który odbył się w Zielonej Górze w 2007 roku. To było ogromne wyróżnienie dla środowiska zielonogórskiej socjologii, ale i wielkie wyzwanie. Honorowy patronat nad wydarzeniem objął Prezydent Rzeczpospolitej Polski Lech Kaczyński i uczestniczył on także w otwarciu Zjazdu. Z formalnego punktu widzenia głównym organizatorem XIII Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego było Polskie Towarzystwo Socjologiczne, którego Oddział powstał już na początku funkcjonowania Instytutu (w grudniu 2016 roku odbył się jubileusz 20-lecia Zielonogórskiego Oddziału PTS). Przez wszystkie lata jego istnienia pracownicy Instytutu byli aktywnymi członami tego stowarzyszenia, pełniąc ważne funkcje w Zarządzie Głównym i różnych formacjach przez niego powoływanym (np. jury konkursowe).
W 2014 roku Instytutowi nadano nową strukturę. Miejsce dawnych zakładów (Socjologii Wiedzy, Socjologii Zbiorowości Terytorialnych, Socjologii Ogólnej i Metodologii) zajęły następujące jednostki organizacyjne: Zakład Socjologii Teoretycznej, Zakład Metodologii i Socjologii Empirycznej – w jego strukturach Pracownia Badań nad Młodzieżą, Zakład Socjologii Stosowanej wraz z dwoma pracowniami: Pracownią Sieci Społecznych i Pracownią Rewitalizacji Społecznej.
Przy Instytucie Socjologii jako jednostka badacza ulokowana na WPPiS działał Lubuski Ośrodek Badań Społecznych, który od 2006 roku realizował badania społeczne, przygotowywał ekspertyzy i diagnozy, współpracując z innymi pracownikami Wydziału oraz Uniwersytetu Zielonogórskiego. LOBS stanowił odpowiedź na sytuację zapotrzebowania na jednostkę badawczą specjalizującą się w profesjonalnych badaniach społecznych w zachodniej części Polski. Ośrodek korzystał z kompetencji teoretycznych i doświadczenia badawczego pracowników akademickich (nie tylko socjologów). Projekty w nim realizowane stanowiły też doskonałą okazję dla nabywania praktyki zawodowej przez studentów.
W pierwszej dekadzie istnienia studia socjologiczne cieszyły się bardzo dużym zainteresowaniem. W 1995 roku socjologia była jednym z dwóch najbardziej popularnych kierunków studiów Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Zielonej Górze. Zapotrzebowanie na kierunek było tak wysokie, że w 1997 roku uruchomiono studia w trybie zaocznym. Pod koniec drugiej dekady ta tendencja załamała się. O ile w 2005 roku, w obliczu odejścia czterech samodzielnych pracowników, problem stanowiło zachowanie odpowiedniego minimum kadrowego, o tyle w dobie niżu demograficznego pewnym wyzwaniem jest liczba studentów kierunku socjologia.
Dokonane w ostatnich latach zmiany procesu dydaktycznego stanowiły wynik dostosowywania jego do standardów międzynarodowych. Wygaszono zatem jednolite studia magisterskie (2009/2010). W ich miejsce uruchomiono trzyletnie studia pierwszego stopnia kończące się licencjatem oraz dwuletnie studia drugiego stopnia dające tytuł magistra. W latach 2013 – 15 zorganizowano dwie edycje studiów podyplomowych finansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego: „Ekonomia społeczna” oraz „Rewitalizacja społeczna”.
W 2015 roku Wydział uzyskał prawa nadawania stopnia doktora nauk społecznych w zakresie socjologii. Od tego momentu Instytut prowadził studia trzeciego stopnia. Studia te wygaszono w 2018 r.
Instytut od początku był miejscem, w którym studenci działają także na pozanaukowej płaszczyźnie. Są oni przedstawicielami w różnych instytucjach studenckich tak uniwersyteckich (np. samorząd studencki), jak i ponaduczelnianych (np. Europejskie Forum Studentów AEGEE), aktywnie uczestniczą w zielonogórskim ruchu studenckim (np. w działalności kabaretowej), są członkami rozmaitych zrzeszeń młodzieżowych. Obecnie studenci mają możliwość publikowania swoich tekstów naukowych w czasopiśmie ANTEA Studenckie Zeszyty Naukowe i Artystyczne.
Od pierwszych lat istnienia Instytutu pracownicy świętują kolejne jubileusze. Wówczas organizują konferencje naukowe, spotkania towarzyskie, wycieczki integracyjne. Przez wiele lat osoby związane z Instytutem urządzały w grudniu spotkania świąteczno-noworoczne. Życie towarzyskie prowadzone w Instytucie Socjologii i na jego obrzeżach i swego rodzaju nieformalny folklor z nim związany (Webery, Baumany, Socjobranie i in.), pamięć różnych sytuacji, wydarzeń, przestrzeni a przede wszystkim ludzi związanych z Instytutem świadczy dobitnie, że to nie tylko instytucja naukowo-dydaktyczna, to również miejsce posiadające swój genius loci.
Do dobrej tradycji Instytutu należy organizacja wycieczek krajoznawczych na ogół organizowanych z okazji zakończenia kolejnego roku akademickiego. W wycieczkach biorą również udział osoby współpracujące z Instytutem, członkowie rodzin i znajomi pracowników.
Do rozwoju Instytutu, atmosfery w nim panującej i jego obecnego kształtu przyczyniły się wszystkie osoby, które w różnych latach tu pracowały lub współpracowały z jednostką. Szczególne znaczenie mieli w tym względzie Dyrektorzy. Byli to: latach 1994-1996 prof. dr hab. Ryszard Dyoniziak, w okresie 1996-2004 prof. dr hab. Leszek Gołdyka oraz najdłużej pełniąca funkcję Dyrektora Instytutu dr hab. Maria Zielińska, prof. UZ, która kierowała nim przez ostatnich dwanaście lat (2004-2016), stawiając czoła różnym wyzwaniom i problemom jakie w tym czasie się licznie się pojawiały, zawsze jednak wyprowadzając Instytut na spokojne wody. Od października 2016 r. do września 2019 r. funkcję Dyrektora Instytutu pełniła dr hab. Beata Trzop, prof. UZ, przejmując stery w początkach „okresu nowych perspektyw”.
W październiku 2019 r. Rada Instytutu Socjologii powierzyła funkcję Dyrektora Instytutu dr hab. Dorocie Szaban, prof. UZ.
